Guterres, 20 Eylül’de New York’ta dünya başkanlarını bir ortaya getirecek en büyük diplomasi forumu olan BM 77. Genel Şura Görüşmeleri öncesi AA muhabirinin sorularını yanıtladı.
BM Genel Sekreteri, Rusya-Ukrayna savaşı, Türkiye’nin arabuluculuk rolü, tahıl muahedesi, BM Güvenlik Kurulu ıslahatları, dünyanın birçok yerinde devam eden krizler ve savaşlar ile iklim değişikliği bahislerinde değerlendirmelerde bulundu.
AA’nın yönelttiği sorular ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in yanıtları şöyle:
SORU: Gelecek hafta BM 77. Genel Heyeti Görüşmelerine katılmaya hazırlanan dünya önderlerine bu yılki bildiriniz ne olacak ve önderlerden ne tıp taahhütler duymak istiyorsunuz?
CEVAP: Ana mesajım jeopolitik bölünmüşlükler ortasında köprü kurmamız gerektiği. Bugün en büyük güçler Çin, ABD ve Rusya ortasındaki jeopolitik bölünmüşlük karşı karşıya olduğumuz birçok sorunun tahlilini felç etmiş durumda. İklim değişikliği ülkeleri mahvediyor. Pakistan’dan yeni döndüm. Kendi ülkem Portekiz’in üç katı büyüklüğünde bir alanın sular altında kalması ve sonrasındaki acı imajları hayal edemezsiniz. Artan çatışmalar ve sonrasında yalnızca savaşanlara değil ayrıyeten dünyanın geri kalanına yönelik dramatik tesirlerine bakın. Ukrayna’daki savaşın gelişmekte olan ülkelerin iktisadına, bu ülkelerdeki besin güvenliğine, güce erişimine tesirine bir bakın. Birebir vakitte gelecekteki salgınlara hazırlıklı olmak (gerekiyor). Dünyanın Kovid-19 salgını karşısında birlik olamadığını gördük. Birkaç yıl içinde daha berbat bir pandemi ile karşı karşıya kalabiliriz. Şu an, ülkelerin dünyanın ve memleketler arası toplumun tansiyon, düzensizlik, ve krizlere neden olabilecek büyüyen bir eşitsizlikle ve tehlikeyle karşı karşıya olduğunu anlaması gereken bir an. Farklı konumlar, farklı bakış açılarına karşın, milletlerarası toplum olarak bizi ve gezegeni yok edecek meselelere karşı bir ortaya gelmenin yolunu bulmamız gerek.
SORU: Ukrayna’daki savaştan bahsettiniz, ülkeye akan silah sevkiyatına ve Ukrayna’nın başlattığı karşı taarruzlarla tüm topraklarını geri alma konusundaki kararlığına bakıldığında savaşın biteceğine dair hiçbir ibare göremiyoruz. Yakın vakitte ateşkes ya da barış görüşmeleri umudu var mı ya da Ukrayna’daki savaşın Suriye’de, Yemen’de, Libya’da olduğu üzere uzamasından kaygı duyuyor musunuz?
CEVAP: Biraz vakit alacağını düşünüyorum ancak umarım öbür krizler üzere sonsuza kadar sürmez. Tarafların ateşkesin, BM Kuralı ve memleketler arası hukuka dayalı barışın gerekliliğini anlaması biraz vakit alacak fakat bu yapacak çok bir şey olmadığı manasına gelmiyor. BM ve Türkiye’nin Ukrayna’daki savaşın dramatik sonuçlarına tahlil bulma konusunda sağlam bir iştiraki var. Karadeniz Tahıl Teşebbüsü BM ve Türkiye’nin arabuluculuğu sayesinde gerçekleşti. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ben şahsen muahedenin devam etmesi için uğraşıyoruz. Tıpkı vakitte şu anda tıpkı kanallar üzerinden Ukrayna’dan geçen bir boru sınırıyla Rusya’nın amonyum nitrat ihracatı mümkünlüğünü görüşüyoruz. Ukrayna’daki savaşın tesirlerini en aza indirgemek için Türkiye ve BM çok sıkı çalışıyoruz. Örneğin bugün Rusya Devlet Lideri Putin ile konuştum. Cumhurbaşkanı Erdoğan onunla Semerkant’ta görüşecek. Hem Ukrayna hem Rusya ile görüşürken iletilerimizin hayli misal olacağına inanıyorum zira Türkiye de BM de barış için uğraşıyor.
SORU: Ukrayna ve Rusya ortasındaki tahıl muahedesinde Türkiye ile çok yakın çalıştınız. Geçen hafta Rus yetkililerden muahedeye karşın kendi besin ve gübrelerini ihraç edemedikleri istikametinde şikayetler duyduk. Muahede birinci olarak 120 günlüğüne imzalandı ve şu an uzatılmayacağı istikametinde tasalar var. Siz de tıpkı tasaları taşıyor musunuz? Rusya’nın telaşlarını gidermek için sizce muahede revize edilmeli ya da genişletilmeli mi?
CEVAP: Tasalar yerine meseleleri çözmekle ilgileniyorum ve çözülmesi gereken birinci sorun Rus besin ve gübresinin milletlerarası pazarlara erişimi. Hala birtakım maniler var, daha evvel tekraren tekrarlanan ”yaptırımların besin ve gübreyi etkilemediği” telaffuzunun gerçeğe dönüşmesi için elimizden gelen her şeyi yapıyoruz ve ABD, AB ve öbür ortaklarla çalışıyoruz. Gübre pazarında daralma olduğu bir periyotta Rus gübresine çok gereksinimimiz var. Dünyanın birçok yerinde beşerler gübre düşüncesi nedeniyle topraklarının hepsini ekemiyor. Ukrayna üzerinden Rusya’dan amonyum nitrat ihracatını hedefleyen bir müzakere yürütüyoruz…Bu yüzden elde edilen kazanımları korumak ve bu kazanımları genişletmek için çok çalışıyoruz ve bu noktada Türkiye ile iş birliği yeniden son derece kıymetli.”
SORU: Gayretlerden bahsettiniz fakat bir taraftan da Ukrayna’da kitleler halinde yerinden edilmeler görüyoruz, önemli insan hakları ihlalleri olduğunu, evlatlık verilmek üzere çocukların kaçırıldığını duyuyoruz. Geçen hafta BM, Ukraynalı çocukların evlatlık verilmek üzere zorla Rusya’ya transfer edildiği istikametinde güçlü argümanlar olduğunu söyledi. Rusya, Ukrayna’dan 900 bin ila 1,6 milyon kişiyi zorla Rus topraklarına transfer etmekle suçlanıyor. Savaş hatalarından bahsediliyor. Sizce Ukrayna’da savaş hataları işlendi mi?
CEVAP: Bu kararı mahkemeler verir. Memleketler arası Ceza Mahkemesi Ukrayna’da ve bunu tam manasıyla soruşturmak da Memleketler arası Ceza Mahkemesinin işi. Önemli insan hakları ihlalleri olduğunu biliyoruz. İnsan Hakları Yüksek Komiserliği bu hususta etkindi ve konumu net. İnsanların farklı hallerde acı çektiğini biliyoruz. Ukrayna denetimindeki bölgeler olsun, Rusya denetimindeki bölgeler olsun ya da Rusya olsun, buralarda milletlerarası insani hukuka ve insan haklarına hürmet gösterilmesi için uğraşıyoruz ve doğal ki BM Mülteciler Yüksek Komiserliğinden iradeleri dışında transfer edilmiş olabilecek şahısların durumuna bilhassa daha hassas olmasını istedim.
SORU: BM, öte yandan insani yardımlar konusunda fon kriziyle karşı karşıya ancak Ukrayna’ya yardım konusunda durum pek de bu türlü değildi, kriz yaşanmadı. BM İnsani İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı Martin Griffiths de bu mevzuyu gündeme getirdi ve donör ülkelerin Ukrayna’ya gösterdiği cömertliği öteki ülkelere göstermediğini söyledi. Ukrayna’ya yaptıkları yardımları Suriye, Libya, Etiyopya üzere ülkelere yapmayan donörlere ne söylemek isterseniz?
CEVAP: Mesajım çok net. Bu ülkelerin dayanağa gereksinimi var ve Ukrayna’ya yardım yapmak için dünyanın farklı yerlerinde çok tehlikeye maruz kalanlara ve düşünce çekenlere daha az dayanak vermek tasavvur edilemez. Yardım yapan ülkelerin dünyanın farklı bölgelerinde karşı karşıya olduğumuz dramatik insani durumlara kayıtsız kalarak Ukrayna’ya ve Ukrayna halkına dayanak verilemeyeceğini anlayabileceğini düşünüyorum.
SORU: Güvenlik Kurulu’na gelecek olursak memleketler arası barış ve güvenliğin sağlanmasından sorumlu olan ülkelerin aslında sorunun kendisi olduğunu görüyoruz. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı tam teşekküllü bir savaş başlatması, Çin’in Myanmar konusundaki kararları engellemesi ve ABD’nin İsrail-Filistin sorunu konusundaki veto geçmişi örnek olarak sıralanabilir. Güvenlik Kurulu’nda ıslahat yapılmasını siz de istiyoruz lakin daha evvel ‘bunun çabucak mümkün olmayacağı’ tarafında açıklamalarınız da oldu. Islahat konusundaki isteksizlik, BM’nin geleceğine bir tehdit teşkil ediyor mu?
CEVAP: Konuşmama jeopolitik bölünmüşlüklerden ve bu üç ülkeden bahsederek başlamıştım. Siz de bu üç ülkeden bahsettiniz. Bu yüzden birbirimizi çok yeterli anladığımızı düşünüyorum. Sanıyorum 2021 ya da 2022’ydi. Bir oturum düzenlendi ve bu değerli bir adımdı. Öncelikle Genel Heyet, Güvenlik Kurulu’nun başarısız olduğu yerlerde bir dizi konumlar üstlendi ve ikicisi Güvenlik Kurulu’nda bir ülke veto hakkını kullanırsa o ülke Genel Kurul’a giderek neden veto kararı aldığını açıklamak zorunda. Bu da Güvenlik Kurulu’ndaki tıkanmışlığın giderek fark edildiği manasına geliyor. Birtakım şeyler değişmeye başladı ve son bir yıldır bu değişimin gerçek istikamette olduğunu düşünüyorum.
SORU: Ukrayna’daki savaş nedeniyle dünyanın ilgisi Suriye, Libya, Yemen, Etiyopya ve öteki bölgelerdeki krizlerden öbür bir istikamete kaydı. BM Memleketler arası Bağımsız Suriye Soruşturma Kurulu ise yeni açıklanan raporunda Suriye’de tekrar büyük çaplı çatışmaların başlayabileceği uyarısı yapıyor. Unutulan bu krizler sizi ne kadar endişelendiriyor?
CEVAP : Telaşlı değilim zira Suriye’de aktifiz. Libya’da çok aktifiz. Yemen’de çok aktifiz ve ateşkes hala devam ediyor ancak yenilememiz gerekiyor. Afganistan’da, Sahel’de, Somali’de aktifiz. Faal olmadığımız kriz bölgesi yok. Ukrayna’daki savaş dünyanın öbür yerlerinde barış ve güvenlik için gayretimizi, kararlılığımızı ve aksiyonlarımızı hiçbir halde etkilemiyor.
SORU: İklim değişikliği önceliklerinizden biri ve iklim değişikliğinden bahsederken torunlarınızı örnek veriyorsunuz. Gelişmiş ülkelerin iklim değişikliğiyle çabadaki yavaş tavrına baktığınızda torunlarınızın geleceğinden umutlu musunuz?
CEVAP: Umudumuzu asla yitirmiyoruz lakin yanlışsız yolda da değiliz…Sera gazı emisyonlarını azaltmamız gerek. Önümüzdeki birkaç yıl içinde sera gazı emisyonlarının hala artması bekleniyor ve o denli olursa sıcaklık artışını 1,5 derece ile sonlandırmayı bırakın, 2 derece hatta daha fazlasına çıkacak bu da hayal bile edemeyeceğimiz bir gezegen manasına geliyor. Pakistan’da bugün devasa boyutta yaşanan trajedi, dünyanın her yerinde misal büyüklükteki birçok krizden biri haline gelecek. Bu nedenle önderlerin iklim değişikliğinin günümüzün en kıymetli sorunu olduğunu muhakkak anlaması ve hem emisyonları azaltma hem de gelişmekte olan ülkelere dayanak vermeyi öncelikleri haline getirmesi gerek. Bu da iklim değişikliğinin aslında kaçınılmaz olan tesirlerine karşı ahenk ve dayanıklılık geliştirerek ve kayıp ve hasarı önemli manada konuşmaya başlayarak yapılabilir. Paris Mutabakatı’nda belirlenen bu bahislerin ele alınması şimdiye kadar daima ertelendi.